Bài viết lượm lặt từ 1 forum. Một thầy giáo biết được 6 ngôn ngữ chia sẽ cách học ngoại ngữ.
http://forum.englishtime.us/default.aspx?g=posts&t=3992
Trong
entry vừa qua (Help!!!), thaibinh01 có hỏi làm sao để học nghe tiếng Anh. Tôi
thấy vấn đề này là một vấn đề của nhiều sinh viên Việt Nam trong những năm đầu
tiên muốn nâng cao trình độ tiếng Anh mình, vì thế tôi viết thành một topic,
như một chia sẻ, để cho nhiều người tham khảo và góp ý.
LÀM SAO NGHE ĐƯỢC TIẾNG ANH
(và nói chung: MỘT NGOẠI NGỮ)
Một
trong những trở ngại lớn nhất của chúng ta khi học một ngoại ngữ ấy là
chúng ta quá… thông minh và có quá nhiều kinh nghiệm.
Quá
thông minh: vì mình không thể nào chấp nhận nghe một câu mà mình không hiểu:
cần phải hiểu một câu nói gì trước khi nghe tiếp câu thứ hai, nếu không thì
mình không buồn nghe tiếp.
Quá
kinh nghiệm: Cuộc đời đã dạy ta không nghe những gì người khác nói mà chỉ hiểu
những gì mà nội dung chuyển tải. Nếu không hiểu nội dung, chúng ta không thể
lặp lại lời người kia. Cũng vì thế mà - trong giai đoạn đầu học ngoại ngữ - mỗi
lần nghe một câu tiếng Anh thì trong đầu phải dịch ra được tiếng Việt thì mới
yên tâm, bằng không thì … câu ấy không có nghĩa.
Thế
nhưng, đấy là lối học sinh ngữ ngược chiều. Tôi biết được 6 ngôn ngữ, trong đó
có ba ngôn ngữ thành thạo nghe nói đọc viết: Việt - Anh - Pháp, và tôi
thấy rằng trong các ngôn ngữ tôi biết thì, một cách khách quan, nghe và nói
tiếng Việt là khó nhất (vì ở phương tây, không có ngôn ngữ nào mà mình đổi
cao độ của một từ thì ý nghĩa từ ấy lại thay đổi: ma - má - mà - mạ - mã - mả).
Nhưng các bạn ở forum này, cũng như tôi, đều không có vấn đề gì cả với cái sinh
ngữ khó vào bậc nhất ấy!
Tuy
nhiên, những thầy cô dạy chúng ta nghe nói tiếng Việt chẳng phải là những
vị chuyên viên ngôn ngữ như các thầy cô ngoại ngữ mà ta học tại các trường.
Thầy dạy tiếng Việt chúng ta là tất cả những người quanh ta từ ngày ta ra đời:
cha mẹ, anh chị, hàng xóm, bạn bè… nghĩa là đại đa số những người chưa có một
giờ sư phạm nào cả, thậm chí không có một khái niệm nào về văn phạm tiếng Việt.
Thế mà ta nghe tiếng Việt thoải mái và nói như sáo. Còn tiếng Anh thì không thể
như thế được. Ấy là vì đối với tiếng Việt, chúng ta học theo tiến
trình tự nhiên, còn ngoại ngữ thì ta học theo tiến trình phản tự nhiên.
Từ
lúc sinh ra chúng ta đã NGHE mọi người nói tiếng Việt chung quanh (mà
chẳng bao giờ ta phản đối: "tôi chẳng hiểu gì cả, đừng nói
nữa"! Mới sinh thì biết gì mà hiểu và phản đối!). Sau một thời gian dài từ
9 tháng đến 1 năm, ta mới NÓI những tiếng nói đầu tiên (từng chữ một), mà
không hiểu mình nói gì. Vài năm sau vào lớp mẫu giáo mới học ĐỌC, rồi vào lớp 1
(sáu năm sau khi bắt đầu nghe) mới tập VIẾT… Lúc bấy giờ, dù chưa biết viết thì
mình đã nghe đưọc tất cả những gì người lớn nói rồi (kể cả điều mình chưa
hiểu). Như vậy, tiến trình học tiếng Việt của chúng ta là Nghe - Nói - Đọc -
Viết. Giai đoạn dài nhất là nghe và nói, rồi sau đó từ vựng tự thêm vào mà
ta không bao giờ bỏ thời gian học từ ngữ. Và ngữ pháp (hay văn phạm) thì đến
cấp 2 mới học qua loa, mà khi xong trung học thì ta đã quên hết 90% rồi.
Nhưng
tiến trình ta học tiếng Anh (hay bất cứ ngoại ngữ nào) thì hoàn toàn ngược lại.
Thử
nhìn lại xem: Trước tiên là viết một số chữ và chua thêm nghĩa tiếng Việt nếu
cần. Và kể từ đó, học càng nhiều từ vựng càng tốt, kế đến là học văn phạm, rồi
lấy từ vựng ráp vào cho đúng với văn phạm mà VIẾT thành câu! Rồi loay hoay sửa
cho đúng luật! Sau đó thì tập ĐỌC các chữ ấy trúng được chừng
nào hay chừng ấy, và nhiều khi lại đọc một âm tiếng Anh bằng một âm tiếng Việt!
(ví dụ fire, fight, five, file… đều được đọc là ‘phai’ ). Sau đó mới tới
giai đoạn NÓI, mà ‘nói’ đây có nghĩa là Đọc Lớn Tiếng những câu mình viết trong
đầu mình, mà không thắc mắc người đối thoại có hiểu 'message' của mình hay
không vì mình chỉ lo là nói có sai văn phạm hay không. Lúc bấy giờ mới
khám phá rằng những câu mình viết thì ai cũng hiểu, như khi mình nói thì chỉ có
mình và … Thượng Đế hiểu thôi, còn người bản xứ (tiếng Anh) thì ‘huh - huh’ dài
cổ như cổ cò! Thế là học nói bằng cách sửa đổi phát âm những từ nào chưa chuẩn
cho đến khi người khác có thể hiểu được.
Sau
thời gian dài thật dài, mình khám phá rằng mình từng biết tiếng Anh, và nói ra
thì người khác hiểu tàm tạm, nhưng khi họ nói thì mình không nghe được gì
cả (nghĩa là nghe không hiểu gì cả). Lúc bấy giờ mới tập NGHE, và rồi đành bỏ
cuộc vì cố gắng mấy cũng không hiểu được những gì người ta nói.
Vấn
đề là ở đó: chúng ta đã học tiếng Anh ngược với tiến trình tự nhiên, vì quá
thông minh và có quá nhiều kinh nghiệm. Tiến trình ấy là Viết - Đọc - Nói -
Nghe!
Vì
thế, muốn nghe và nói tiếng Anh, chuyện đầu tiên là phải quên đi kinh nghiệm và
trí thông minh, để trở lại trạng thái ‘sơ sinh và con nít’, và đừng sử dụng quá
nhiều chất xám để phân tích, lý luận, dịch thuật!
Và
đây là bí quyết để Nghe:
A. Nghe
thụ động:
1.
- ‘Tắm’ ngôn ngữ. Nghe không cần hiểu: Hãy nghe! Đừng hiểu.
Bạn
chép vào CD một số bài tiếng Anh (vì dụ từ trên forum này). Mỗi bài có thể
dài từ 1 đến 5 phút.
Khi
nào bạn ở nhà một mình, thì mở các bài đó ra vừa đủ nghe, và cứ lặp đi lặp
lại mãi ra rả như âm thanh nền suốt ngày. Bạn không cần để ý đến nó. Bạn cứ làm
việc của mình, đánh răng, rửa mặt, học bài làm bài, vào internet… với tiếng lải
nhải của bài tiếng Anh. (thậm chí, trong lúc bạn ngủ cũng có thể để cho nó
nói).
Trường
hợp bạn có CD player, USB player hay iPod, thì đem theo để mở nghe khi mình có
thời gian chết - ví dụ: di chuyển lâu giờ trên xe, đợi ai hay đợi đến phiên
mình tại phòng mạch.
Công
việc ‘tắm ngôn ngữ’ này rất quan trọng, vì cho ta nghe đúng với từng âm của một
ngôn ngữ lạ. Tai của chúng ta bắt rất nhanh một âm quen, nhưng loại trừ những
âm lạ. Ví dụ: Nếu bạn nghe câu: ‘mặt trời mọc cánh khi chim voi truy cập
chén chó’, một câu hoàn toàn vô nghĩa, nhưng bảo bạn lặp lại thì bạn lặp
lại được ngay, vì bạn đã quá quen với các âm ấy. Nhưng khi một người nói một
câu bằng chừng ấy âm (nghĩa là 11 âm/vần), trong ngôn ngữ bạn chưa từng học, và
bảo bạn lặp lại thì bạn không thể nào lặp lại được, và bảo rằng… không nghe
được! (Bạn có điếc đâu! Vấn đề là tai bạn không
nhận ra được các âm!) Lối 'tắm ngôn ngữ' đó chỉ là vấn đề
làm quen đôi tai, và sau một thời gian (lâu đấy chứ không phải vài ngày)
bạn sẽ bắt được các âm của tiếng Anh, và thấy
rằng âm ấy rất dễ nghe, nhưng hoàn toàn khác với âm
Việt. Đừng nản lòng vì lâu ngày mình vẫn không phân biệt âm: hãy
nhớ rằng bạn đã tắm ngôn ngữ tiếng Việt ít ra là 9 tháng liên tục ngày đêm
trước khi mở miệng nói được tiếng nói đầu tiên và hiểu được một hai tiếng ngắn
của cha mẹ; và sau đó lại tiếp tục 'tắm ngôn ngữ' Việt cho đến 4, 5 năm nữa!
2
- Nghe với hình ảnh động.
Nếu
có giờ thì xem một số tin tức bằng tiếng Anh (một điều khuyên tránh: đừng xem
chương trình tiếng Anh của các đài Việt Nam, ít ra là giai đoạn đầu, vì xướng
ngôn viên Việt Nam, phần lớn, nói rất gần với âm Việt Nam (kể cả
pronunciation), nên mình dễ quen nghe, và từ đó lỗ tai mình lại hỏng, về sau
lại khó nghe người bản xứ nói tiếng Anh - thế là phải học lại lần thứ hai!).
Các hình ảnh đính kèm làm cho ta ‘hiểu’ được ít nhiều nội dung bản tin, mà
không cần phải ‘dịch’ từng câu của những gì xướng ngôn viên nói. Bạn sẽ yên tâm
hơn, sau khi nghe 15 phút tin tức, tự tóm lược lại, thì thấy rằng mình đã nắm
bắt được phần chính yếu của nội dung bản tin. Và đây là cách thứ hai để tắm
ngôn ngữ.
B.
Nghe chủ động.
1.
Bản tin special english:
-
Thu một bản tin, và nghe lại rồi chép ra nhiều chừng nào hay chừng
nấy… nhớ là đừng tra cứu tự điển hay tìm hiểu nghĩa
vội. Đoán nghĩa trong nội dung câu, và nhớ lại âm thanh của từ, hay
cụm từ đó, sau này tự nó sẽ rõ nghĩa, nếu trở đi trở lại hoài.
(Ngày
xưa, trên đài VOA, sau mỗi chương trình tôi thường nghe một cụm
từ tương tự như: statue, statute hay statu gì đó, mà không biết
viết thế nào, tuy vẫn hiểu đại loại là: hãy đợi đấy để nghe
tiếp. Mãi sau này tôi mới biết rằng thuật ngữ rất quen thuộc ấy
là 'stay tuned', nhưng một thời gian dài, chính tả của chữ ấy đối với tôi không
thành vấn đề!)
2.
Chăm chú nghe lại một số bài mình từng nghe trong giai đoạn ‘tắm ngôn
ngữ’
-
Lấy lại script của những bài mình từng nghe, đọc lại và nhớ lại trong tưởng
tượng lời đọc mà mình từng nghe nhiều lần.
Sau
đó xếp bản script và nghe lại để hiểu. Lần này: tự nhiên mình sẽ nghe rõ từng
tiếng và hiểu. Trường hợp không hiểu một từ hay cụm từ, thì gắng lặp lại nhiều
lần đúng như mình đã nghe, sau đó lật lại script để so sánh.
3.
Một số bài Audio trong Forum này: nghe nhiều lần, trước khi đọc script.
Sau đó, đọc lại script, chủ yếu kiểm tra những từ mình đã nghe
hoặc đoán, hoặc những từ mà mình có thể phát âm lại nhưng không hiểu
viết và nghĩa thế nào. Qua việc này, nhiều khi ta phát hiện rằng một từ
mình rất quen thuộc mà từ xưa đến nay mình cứ in trí là phải nói một
cách nào đó, thì thực ra cần phải nói khác hẳn và phát âm như thế thì
mới mong nghe đúng và nói cho người khác hiểu. Sau đó, xếp
bản script và nghe lại một hai lần nữa. (Ví dụ: hai chữ
tomb, bury, khi xưa tôi cứ đinh ninh là sẽ phát âm là 'tôm-b(ơ),
bơri' - sau này nghe chữ 'tum, beri' tôi chẳng hiểu gì
cả - dù cho tôi nghe rõ ràng là tum, beri -cho đến khi xem script thì
mới vỡ lẽ!)
4.
Học hát tiếng Anh, và hát theo trong khi nghe.
Chọn
một số bài hát mà mình thích, tìm lyrics của nó rồi vừa nghe vừa nhìn lyrics.
Sau đó học thuộc lòng và hát song song với ca sĩ, và gắng phát âm cũng như giữ
tốc độ và trường độ cho đúng. Khi nào buồn buồn cũng có thể tự hát cho mình
nghe (nếu không có giọng tốt và hát sai giọng một tí cũng không sao, vì chủ yếu
là tập phát âm, tốc độ, trường độ và âm điệu tiếng Anh).
Và
nói cho đúng giọng (qua hát) cũng là một cách giúp mình sau này nhạy tai hơn
khi nghe, vì thường thường ngôn ngữ trong các bài hát khó nghe hơn những câu
nói bình thường rất nhiều.
--------------
Trước
khi tạm dừng topic này, tôi muốn nói thêm một điều.
Có
bạn bảo rằng hiện nay mình chưa hiểu, nên cố gắng nghe nhiều cũng vô ích, để
mình học thêm, khi nào có nhiều từ vựng để hiểu rồi thì lúc đó sẽ tập nghe sau.
Nghĩ
như thế là HOÀN TOÀN SAI. Chính vì bạn chưa hiểu nên mới cần nghe nhiều hơn
những người đã hiểu. Muốn biết bơi thì phải nhảy xuống nước, không thể lấy lý
do rằng vì mình không thể nổi nên ở trên bờ học cho hết lý thuyết rồi thì mới
nhảy xuống, và sẽ biết bơi! Chưa biết bơi mà xuống nước thì sẽ uống nước và
ngộp thở đấy, nhưng phải thông qua uống nước và ngộp thở như thế thì mới hy
vọng biết bơi.
Muốn biết bơi, thì phải nhảy xuống nước, và nhảy khi
chưa biết bơi. Chính vì chưa biết bơi nên mới cần nhảy xuống nước.
Muốn biết nghe và hiểu tiếng Anh thì
phải nghe tiếng Anh, nghe khi chưa hiểu gì cả! Và chính vì chưa hiểu gì nên cần
phải nghe nhiều.
LÀM SAO NGHE ĐƯỢC TIẾNG ANH (2)
- NGHE BẰNG TAI -
Khi
tôi bảo rằng chúng ta gặp trở ngại khi học ngoại ngữ vì thông minh và có nhiều
kinh nghiệm, có người cho rằng đó là nói theo nghĩa bóng. Không phải đâu, tôi
nói theo nghĩa đen đó! Qua sự kiện sau (và ACE chắc chắn cũng từng gặp những
trường hợp tương tự) ACE sẽ thấy ngay. Một người bạn từng dạy Anh Văn ở Trung
Tâm Ngoại Ngữ với tôi, sau này sang định cư ở Mỹ. Anh cùng đi với đứa con 7
tuổi, chưa biết một chữ tiếng Anh nào. 11 năm sau tôi gặp lại hai cha con
tại Hoa Kỳ. Con anh nói và nghe tiếng Anh không khác một người Mỹ chính cống. Trong
khi đó anh nói tiếng Anh tuy lưu loát hơn xưa, nhưng rõ ràng là một người nước
ngoài nói tiếng Mỹ. Khi xem chương trình hài trên TV, con anh cười đúng với
tiếng cười nền trong chương trình, trong khi đó anh và tôi nhiều khi không hiểu
họ nói gì đáng cười: rõ ràng là kỹ năng nghe của con anh hơn anh rồi! Điều này
chứng tỏ rằng khi sang Mỹ, anh đã có kinh nghiệm về tiếng Anh, và ‘khôn’ hơn
con anh vì biết nhiều kỹ thuật, phương pháp học tiếng Anh, nên tiếp tục học
tiếng Anh theo tiến trình phản tự nhiên; trong khi con anh, vì không ‘thông
minh’ bằng anh, và thiếu kinh nghiệm, nên đã học tiếng Anh theo tiến trình tự
nhiên mà không theo một phương pháp cụ thế nào để học vocabulary, grammar,
listening, speaking cả.
- Đi
vào cụ thể từ vựng Anh.
(Những
phân tích sau đây là để thuyết phục ACE đi vào tiến trình tự nhiên - và điều
này đòi hỏi phải xóa bỏ cái phản xạ lâu ngày của mình là học theo tiến trình
ngược - và công việc xóa bỏ cái phản xạ sai này lại làm cho ta mất thêm thì
giờ. ACE đọc để tin vào tiến trình tự nhiên, chứ không phải để nhớ những phân
tích ‘tào lao’ này, khiến lại bị trở ngại thêm trong quá trình nâng cao kỹ năng
của mình)
-
Xóa bỏ kinh nghiệm nghe nguyên âm: Tiếng
Anh là tiếng phụ âm.
Tiếng
Anh chủ yếu là ngôn ngữ đa âm: một từ thường có nhiều âm. Lỗ tai chúng ta đã
‘bị điều kiện hóa’ để nghe âm tiếng Việt. Tiếng Việt là loại tiếng
đơn âm, vì thế, mỗi tiếng là một âm và âm chủ yếu trong một từ là nguyên âm.
Đổi một nguyên âm thì không còn là từ đó nữa: ‘ma, mi, mơ’ không thể hoán
chuyển nguyên âm cho nhau, vì ba từ có ba nghĩa hoàn toàn khác nhau. Mặc khác,
tiếng Việt không bao giờ có phụ âm cuối từ. Ngay cả những chữ mà khi viết có
phụ âm cuối, thì người việt cũng không đọc phụ âm cuối; ví dụ: trong từ ‘hát’,
nguyên âm mới là ‘át’, h(ờ)-át, chứ không phải là h(ờ)-á-t(ơ), trong khi
đó từ ‘hat’ tiếng Anh được đọc là h(ờ)-a-t(ờ), với phụ âm ‘t’ rõ ràng.
Trong
tiếng Việt hầu như không có những từ với hai phụ âm đi kế tiếp (ngoài trừ ch và
tr - nhưng thực ra, ch và tr cũng có thể thay bằng 1 phụ âm duy nhất) vì thế,
tai của một người Việt Nam - chưa bao giờ làm quen với ngoại ngữ -
không thể nhận ra hai phụ âm kế tiếp. Do đó, muốn cho người Việt nghe
được một tiếng nước ngoài có nhiều phụ âm kế tiếp, thì phải thêm nguyên âm (ơ)
vào giữa các phụ âm; ví dụ: Ai-xơ-len; Mat-xơ-cơ-va.
Với
kinh nghiệm (phản xạ) đó, một khi ta nghe tiếng Anh, ta chờ đợi nghe cho đủ các
nguyên âm như mình NHÌN thấy trong ký âm (phonetic signs), và không bao giờ
nghe được cả. Ví dụ: khi học từ America
ta thấy rõ ràng trong ký âm: (xin lỗi vì không thể ghi phonetic signs vào trang
này) ‘ơ-me-ri-kơ’, nhưng không bao giờ nghe đủ bốn âm cả, thế là ta cho
rằng họ ‘nuốt chữ’. Trong thực tế, họ đọc đủ cả, nhưng trong một từ đa âm
(trong khi viết) thì chỉ đọc đúng nguyên âm ở dấu nhấn (stress) - nếu một từ có
quá nhiều âm thì thêm một âm có dấu nhấn phụ (mà cũng có thể bỏ qua) - và những
âm khác thì phải đọc hết các PHỤ ÂM, còn nguyên âm thì sao cũng đưọc (mục đích
là làm rõ phụ âm). Có thể chúng ta chỉ nghe: _me-r-k, hay cao lắm là _me-rơ-k,
và như thế là đủ, vì âm ‘me’ và tất cả các phụ âm đều hiện diện. Bạn sẽ thắc
mắc, nghe vậy thì làm sao hiểu? Thế trong tiếng Việt khi nghe ‘Mỹ’ (hết) không
có gì trước và sau cả, thì bạn hiểu ngay, tại sao cần phải đủ bốn âm là
ơ-mê-ri-kơ bạn mới hiểu đó là ‘Mỹ’? Tóm lại: hãy nghe phụ âm, đừng chú ý đến
nguyên âm, trừ âm có stress!
Một
ví dụ khác: từ interesting! Tôi từng được hỏi, từ này phải đọc là
in-tơ-res-ting hay in-tơ-ris-ting mới đúng? Chẳng cái nào đúng, chẳng cái nào
sai cả. Nhưng lối đặt vấn đề sai! Từ này chủ yếu là nói ‘in’ cho thật rõ
(stress) rồi sau đó đọc cho đủ các phụ âm là người ta hiểu, vì người bản xứ chỉ
nghe các phụ âm chứ không nghe các nguyên âm kia; nghĩa là họ nghe: in-trstng;
và để rõ các phụ âm kế tiếp thì họ có thể nói in-tr(i)st(i)ng; in-tr(ơ)st(ơ)ng;
in-tr(e)st(ư)ng. Mà các âm (i) (ơ), để làm rõ các phụ âm, thì rất nhỏ và nhanh
đến độ không rõ là âm gì nữa. Trái lại, nếu đọc to và rõ in-tris-ting,
thì người ta lại không hiểu vì dấu nhấn lại sang 'tris'!
Từ
đó, khi ta phát âm tiếng Anh (nói và nghe là hai phần gắn liền nhau - khi nói
ta phát âm sai, thì khi nghe ta sẽ nghe sai!) thì điều tối quan trọng là phụ
âm, nhất là phụ âm cuối. Lấy lại ví dụ trước: các từ fire, fight, five, file
phải được đọc lần lượt là fai-(ơ)r; fai-t(ơ); fai-v(ơ), và fai-(ơ)l, thì
người ta mới hiểu, còn đọc 'fai' thôi thì không ai hiểu cả.
Với
từ ‘girl’ chẳng hạn, thà rằng bạn đọc gơ-rôl / gơ-rơl (dĩ nhiên
chỉ nhấn gơ thôi), sai hẳn với ký âm, thì người ta hiểu ngay, vì có đủ r và l,
trong khi đó đọc đúng ký âm là ‘gơ:l’ hay bỏ mất l (gơ) thì họ hoàn toàn không
hiểu bạn nói gì; mà có hiểu chăng nữa, thì cũng do context của câu chứ không
phải là do bạn đã nói ra từ đó.
-
Xóa bỏ kinh nghiệm nghe âm Việt.
Các
nguyên âm Việt và Anh không hề giống nhau. Một âm rất rõ trong tiếng Anh sẽ rất
nhoè với một lỗ tai người Việt, và một âm rất rõ trong tiếng Việt thì rất nhoè
trong lỗ tai người Anh (người bản xứ nói tiếng Anh). Ví dụ: Khi bạn nói: “Her
name’s Hương!” Bạn đọc từ Hương thật rõ! Thậm chí la lên thật to và nói
thật chậm thì người ấy vẫn không nghe ra. Vì ‘ươ’ đối với họ là âm rất nhoè.
Nhưng nói là ‘Hu-ôn-gh(ơ)’ họ nghe rõ ngay; từ đó ta phải hiểu họ khi
nói đến cô Huôngh chứ đừng đòi hỏi họ nói tên Hương như người Việt (phải
mất vài năm!).
Tương
tư như vậy, không có nguyên âm tiếng Anh nào giống như nguyên âm tiếng Việt.
Nếu ta đồng hóa để cho dễ mình, là ta sẽ không nghe được họ nói, vì thế giới
này không quan tâm gì đến cách nghe của người Việt Nam đối với ngôn ngữ của họ. Ví dụ:
âm ‘a’ trong ‘man’ thì không phải là ‘a’ hay ‘ê’ hay ‘a-ê’ hay ‘ê-a’ tiếng
Việt, mà là một âm khác hẳn, không hề có trong tiếng Việt. Phải nghe hàng trăm
lần, ngàn lần, thậm chí hàng chục ngàn lần mới nghe đúng âm đó, và rất rõ! Ấy
là chưa nói âm ‘a’ trong từ này, được phát âm khác nhau, giữa một cư dân
England (London), Scotland, Massachusetts (Boston), Missouri, Texas!
Cũng
thế, âm ‘o’ trong ‘go’ không phải là ‘ô’ Việt Nam, cũng chẳng phải là ô-u (như
cách phiên âm xưa) hay ơ-u (như cách phiên âm hiện nay), lại càng không phài là
‘âu’, mà là một âm khác hẳn tiếng Việt. Phát âm là ‘gô’, ‘gơu’ hay ‘gâu’ là
nhoè hẳn, và do đó những từ dễ như ‘go’ cũng là vấn đề đối với chúng ta khi nó
được nói trong một câu dài, nếu ta không tập nghe âm ‘ô’ của tiếng Anh đúng như
họ nói. Một âm nhoè thì không có vấn đề gì, nhưng khi phải nghe một đoạn dài
không ngưng nghỉ thì ta sẽ bị rối ngay.
Đây
cũng là do một kinh nghiệm tai hại xuất phát từ việc tiếp thu kiến thức. Trong
quá trình học các âm tiếng Anh, nhiều khi giáo viên dùng âm Việt để so sánh cho
dễ hiểu, rồi mình cứ xem đó là ‘chân lý’ để không thèm nghĩ đến nữa. Ví dụ,
muốn phân biệt âm (i) trong sheep và ship, thì giáo viên nói rằng
I trong sheep là ‘I dài’ tương tự như I trong tiếng Bắc: ít; còn
I trong ship là I ngắn, tương tự như I trong tiếng Nam: ít -
ích. Thế là ta cho rằng mình đã nghe được I dài và I ngắn trong tiếng Anh
rồi, nhưng thực chất là chưa bao giờ nghe cả! Lối so sánh ấy đã tạo cho
chúng ta có một ý niệm sai lầm; thay vì xem đấy là một chỉ dẫn
để mình nghe cho đúng âm, thì mình lại tiếp thu một điều sai! Trong tiếng
Anh không có âm nào giống âm I bắc hoặc I nam cả! Bằng chứng: ‘eat’
trong tiếng Anh thì hoàn toàn không phải là ‘ít’ trong tiếng Việt, đọc
theo giọng bắc, và ‘it’ trong tiếng Anh hoàn toàn không phải là ‘ít’ trong
tiếng Việt, đọc theo giọng nam! Vì thế, phải xóa bỏ những kinh nghiệm loại này,
và phải nghe trực tiếp thôi!
- Xóa
bỏ kinh nghiệm nghe bằng chữ viết.
Nếu
ta hỏi một em bé: cháu nghe bằng gì? Thì nó sẽ trả lời: Nghe bằng tai! Nếu ta
bảo: “Cháu phải nghe bằng mắt cơ!” Chắc em bé tưởng ta … trêu cháu! Thế nhưng
điều xảy ra cho nhiều người học tiếng nước ngoài là Nghe Bằng Mắt!
Thử
nhìn lại xem. Trong giai đoạn đầu tiếp xúc với tiếng Anh, khi ta nghe một người
nói: “I want a cup of coffee!”. Tức tốc, chúng ta thấy xuất hiện câu ấy
dưới dạng chữ Viết trong trí mình, sau đó mình dịch câu ấy ra tiếng Việt, và ta
HIỂU! Ta Nghe bằng MẮT, nếu câu ấy không xuất hiện bằng chữ viết trong đầu ta,
ta không Thấy nó, thì ta … Điếc!
Sau
này, khi ta có trình độ cao hơn, thì ta hiểu ngay lập tức chứ không cần phải
suy nghĩ lâu. Thế nhưng tiến trình cũng chẳng khác nhau bao nhiêu, ta vẫn còn
thấy chữ xuất hiện và dịch, cái khác biệt ấy là ta viết và dịch rất nhanh,
nhưng từ một âm thanh phát ra cho đến khi ta hiểu thì cũng thông qua ba
bước: viết, dịch, hiểu. Khi ta đi đến một trình độ nào đó, thì trong giao tiếp
không có vấn đề gì cả, vì các câu rất ngắn, và ba bước đó được 'process' rất
nhanh nên ta không bị trở ngại, nhưng khi ta nghe một bài dài, thì sẽ lòi ra
ngay, vì sau hai, ba, bốn câu liên tục 'processor' trong đầu ta không còn đủ
thì giờ để làm ba công việc đó. Trong lúc nếu một người nói bằng tiếng Việt thì
ta nghe và hiểu ngay, không phải viết và dịch (tại vì ngày xưa khi ta học tiếng
Việt thì quá trình là nghe thì hiểu ngay, chứ không thông qua viết và dịch, vả
lại, nếu muốn dịch, thì dịch ra ngôn ngữ nào?), và người nói có nhanh cách mấy
thì cũng không thể nào vượt cái khả năng duy nhất của chúng ta là 'nghe bằng
tai'.
Vì
thế, một số sinh viên cảm thấy rằng mình tập nghe, và đã nghe được, nhưng nghe
một vài câu thì phải bấm ‘stop’ để một thời gian chết - như computer ngưng mọi
sự lại một tí để process khi nhận quá nhiều lệnh - rồi sau đó nghe tiếp; nhưng
nếu nghe một diễn giả nói liên tục thì sau vài phút sẽ ‘điếc’. Từ đó, người
sinh viên nói rằng mình ‘đã tới trần rồi, không thể nào tiến xa hơn nữa! Vì thế
giới này không stop cho ta có giờ hiểu kịp’!’(1)
Từ
những nhận xét trên, một trong việc phải làm để nâng cao kỹ năng nghe, ấy xóa
bỏ kinh nghiệm Nghe bằng Mắt, mà trở lại giai đoạn Nghe bằng Tai, (hầu hết các
du học sinh ở nước ngoài, sau khi làm chủ một ngoại ngữ rồi từ trong nước, đều
thấy ‘đau đớn và nhiêu khê’ lắm khi buộc phải bỏ thói quen nghe bằng mắt để trở
lại với trạng thái tự nhiên là nghe bằng tai! Có người mất cả 6 tháng cho đến 1
năm mới tàm tạm vượt qua).
-
Xóa bỏ kinh nghiệm nghe bằng cấu trúc văn phạm.
Khi
nghe ai nói, ta viết một câu vào đầu, và sửa cho đúng văn phạm, rồi mới dịch,
và sau đó mới hiểu! Ví dụ. Ta nghe ‘iwanago’ thì viết trong đầu là ‘I
want to go’, xong rồi mới dịch và hiểu; nếu chưa viết được như thế, thì iwanago
là một âm thanh vô nghĩa.
Thế
nhưng, nếu ta nghe lần đầu tiên một người nói một câu hằng ngày: igotago, ta
không thể nào viết thành câu được, và vì thế ta không hiểu. Bởi vì thực tế, câu
này hoàn toàn sai văn phạm. Một câu đúng văn phạm phải là ‘I am going to go’
hoặc chí ít là ‘I have got to go’. Và như thế, đúng ra thì người nói, dù có nói
tốc độ, cũng phải nói hoặc: I'm gona go; hoặc I’ve gota go (tiếng Anh không thể
bỏ phụ âm), chứ không thể là I gotta go! Thế nhưng trong thực
tế cuộc sống người ta nói như vậy, và hiểu rõ ràng, bất chấp mọi luật văn phạm.
Văn phạm xuất phát từ ngôn ngữ sống, chứ không phải ngôn ngữ sống dựa trên luật
văn phạm. Do đó, ta cũng phải biết nghe mà hiểu; còn cứ đem văn phạm ra mà tra
thì ta sẽ khựng mãi. (Tôi đang nói về kỹ năng nghe, còn làm sao viết một bài
cho người khác đọc thì lại là vấn đề khác!)
Tóm lại, trong phần chia sẻ này, tôi chỉ muốn nhắc với ACE rằng,
hãy NGHE ĐIỀU NGƯỜI TA NÓI, CHỨ ĐỪNG NGHE ĐIỂU MÌNH MUỐN NGHE, và muốn được như
vậy, thì HÃY NGHE BẰNG TAI, ĐỪNG NGHE BẰNG MẮT!
Để
hoàn tất bài chia sẻ này, trong tương lai, tôi sẽ viết về một khía cạnh khác: Nghe
tiếng Anh và ‘Nghe’ tiếng Anh.
------
Hai bài trước đây,
tôi nói về việc nghe ‘âm thanh’ của tiếng Anh, có nghĩa là làm sao phân biệt
được các âm với nhau đến nỗi, dù không hiểu câu ấy nói gì, cũng có thể lặp lại
đúng lời người ta nói ra (câu càng dài thì kỹ năng nghe của mình càng cao). Dĩ
nhiên, có những người được ‘lỗ tai âm nhạc’ thiên phú nên phân biệt âm thanh
rất nhanh. Ví dụ em Wendy Võ, một nhi đồng gốc Việt tại North
Carolina (tên Việt Nam
là Võ thị Ngọc Diễm). Năm nay em mới 8 tuổi mà đã nói được 11 thứ tiếng và soạn
45 bản nhạc. Em có khả năng lặp lại một câu nói bằng bất cứ ngôn ngữ nào trên
thế giới, mà không cần hiểu nghĩa. Thế nhưng thường thường, người ta phải mất
nhiều thời gian để phân biệt các âm trong một ngôn ngữ mới, tuy nhiên TẤT CẢ
MỌI NGƯỜI đều có khả năng này, bằng chứng là không một người nào trên trái đất
(trừ người điếc) là không thể nghe và nói ngôn ngữ mẹ đẻ của mình.
Nếu thời gian
qua, các bạn đã lắng nghe âm thanh tiếng Anh thôi, thì đến nay, hẳn bạn đã nhận
thấy rằng bỗng dưng có một số từ hay cụm từ mình nghe rõ ràng hơn xưa, đặc biệt
là những con số và những danh từ riêng (của các nhân vật, các địa danh … ), và
những từ mình đã quen thuộc. Có những đoạn bạn nghe một thời gian dài 5-15 phút
(như trên TV) rồi bỗng thấy mình ‘hiểu’ cơ bản nội dung chương trình đó.
Như
thế là các bạn đã nghe tiếng Anh. Nhưng dù muốn dù không, khi nghe một ngôn ngữ
mà chỉ nghe âm thanh thôi, thì cũng giống như mình nghe nhạc (không lời), hay
nghe tiếng gió, tiếng chim. Nếu chỉ nghe như thế thì không đáng bỏ công, vì
ngôn ngữ cốt là để truyền tin (truyền một thông tin). Nếu ta không nắm được
thông tin bên dưới âm thanh phát ra bằng tiếng Anh, thì kể như chúng ta không
‘nghe’ được tiếng Anh. Vì thế, điều chúng ta cần học lại trước hết là nghe
tiếng Anh (như một âm thanh thuần túy) để tiến đến bước sau cùng (mà bình
thường người học ngoại ngữ xem là bước đầu tiên), ấy là ‘nghe’ tiếng Anh, theo
nghĩa là ‘hiểu’ một thông tin.
Vì
thế, sau hai bài để nói về cách nghe tiếng Anh, hôm nay tôi sẽ đi sâu hơn, ấy
là ‘nghe’ tiếng Anh, theo nghĩa là nắm bắt nội dung của thông tin qua một chuỗi
âm thanh bằng tiếng Anh.
Nghe tiếng Anh và ‘nghe’ tiếng Anh
1. ‘Nghe’ trong ngữ cảnh.
Tôi từng nhắc đi nhắc lại rằng đừng bao giờ tra từ điển khi mình
nghe một diễn từ. Điều chủ yếu là nghe và lặp lại được những âm thanh đã nghe,
rồi dần dần hiểu được một từ mới, khi nó xuất hiện trong nhiều nội dung khác
nhau (nếu cả năm mình mới nghe từ đó một lần, có nghĩa là từ ấy không thông
dụng và, trong giai đoạn này, ta không cần phải bận tâm đến nó!). Ví dụ: bạn
nghe nhiều lần (âm thanh) ‘oubou’ mà không hiểu nghĩa, lần lượt trong những câu
sau:
- To play the ‘oubou’ you need to have strong arms.
- The ‘oubou’ is considered one of the most difficult
instruments to play.
- The ‘oubou’ is very difficult to play, because Karen must
force air at very high pressure into the tiny double reed.
Lần đầu tiên, bạn chẳng biết âm ‘oubou’ chỉ cái gì, nhưng vì đi với
play nên bạn đoán rằng đó là một cái gì để ‘chơi’. Như thế là đã ‘hiểu’
một cách tổng quát. Lần 2, với từ ‘instrument’ bạn biết rằng đó là cái
để ‘chơi’ nhưng không phải là trong thể thao, mà là trong âm nhạc. Lần
thứ ba, với cụm từ ‘must force air’ thì ta biết rằng đó là một nhạc cụ
thổi hơi (khí nhạc) chứ không phải là nhạc cụ dây hay gõ… Và ta tạm hiểu như
thế, mà không cần biết phải viết thế nào, cho đến khi đọc câu sau (chẳng hạn):
The oboe looks very similar to the clarinet, but sounds very
different!
Thế là ta biết được rõ ràng đó là một nhạc khí tương tự như
clarinet, và từ mà ta nghe là ‘oubou’ thì được viết là oboe (và
ta đọc đúng ngay chứ không cần phải tra từ điển!)
Ps: Đây cũng là vấn đề ‘hiểu’ một từ. Chúng ta có cảm giác rằng
nếu dịch được tiếng ấy ra là ta hiểu ngay, thế nhưng không có gì sai cho bằng.
Nếu bạn học theo quá trình ngược, nghĩa là khởi sự biết từ ấy dưới dạng chữ
viết, bạn sẽ tra từ điển và đọc là: kèn ô-boa! Bạn thấy hài lòng vì mình đã
hiểu! Nhưng thực ra, nếu bạn không phải là một nhạc sĩ, thì ‘kèn ô-boa’ cũng
chẳng thêm gì trong kiến thức bạn. Ngay trong tiếng mẹ đẻ, ta có thể hài lòng
với khái niệm mơ hồ về một từ, nhưng khi học ngoại ngữ thì ta có cái cảm giác
sai lầm là phải trở lại với từ mẹ đẻ mới gọi là hiểu. Đối với tôi, nightingale
là một loại chim có tiếng hót hay và thường hót vào ban đêm, còn có dịch ra là
‘sơn ca’ hay ‘họa mi’ thì cũng bằng thừa, vì tôi chưa bao giờ thấy và biết chim
‘sơn ca’ hay ‘họa mi’. Thậm chí không biết là có phải một loài chim hay hai
loài chim khác nhau, vì cả hai từ đều được dịch là nightingale.
2. Nghe trong toàn bộ bối cảnh.
Ta thường nghĩ rằng: ‘một từ thì có một nghĩa nhất định’. Hoàn toàn
sai.
- Thử tra từ ‘tiêu cực’ trong từ điển: negative. Như thế, ‘một
cán bộ tiêu cực’ phải được dịch là ‘a negative cadre’! Nếu cụm từ
tiếng Việt có ý nghĩa rõ ràng thì cụm từ dịch ra tiếng Anh (như trên) là hoàn
toàn vô nghĩa! Nói cách khác: khi người Anh nói ‘negative’, thì người
Việt hiểu là ‘tiêu cực’; nhưng khi người Việt nói ‘tiêu cực’, thì
người Anh không thể hiểu là ‘negative.’
- Từ đó ta không thể nào hiểu đúng nghĩa một từ tiếng Anh nếu không
đặt vào trong bối cảnh của nó. Ví dụ: nếu không để ý rằng câu chuyện xảy
ra ở Anh hay ở Mỹ, thì khi nghe từ corn ta có thể hiểu sai: Ở Anh là lúa
mì, và ở Mỹ là bắp!
Nếu thấy một người mở nắp bình xăng lên mà nói ‘Oh my! No more
gas’ thì ta hiểu ngay rằng ‘gas’ chính là ‘xăng’, mặc dù trước đó
mình có thể học: petrol hay gasoline mới là xăng, còn gas
có nghĩa là khí đốt!
Mà nhiều khi bối cảnh rõ đến nỗi, người ta dùng một từ sai mình
cũng hiểu đúng. Bạn cứ thử đến cây xăng, mở bình và nói: đổ cho tôi 30.000 dầu!
Tôi cam đoan là người ta không thắc mắc gì cả và sẽ đổ XĂNG chứ không đổ DẦU
vào xe bạn; cao lắm là trong 100 lần, thì một lần người ta nhắc lại: đổ xăng phải
không? Bạn nói là Dầu người ta vẫn hiểu là Xăng. Và trong tiếng Anh cũng thế!
Bạn sẽ hiểu một từ trong toàn bộ bối cảnh của nó.
3. Nghe với tất cả giai điệu của câu.
Trong phần đầu tôi nói rằng khi ‘nghe’ một câu, chủ yếu là làm sao
nắm bắt được thông tin của chuỗi âm thanh ấy. Nói cách khác, ngôn ngữ có nhiệm
vụ là truyền tin. Nhưng ngoài nhiệm vụ truyền tin thì còn một nhiệm vụ thứ hai,
vô cùng quan trọng, ấy là nhiệm vụ truyền cảm (truyền một tình cảm). Một câu
nói giao tiếp hằng ngày, luôn chuyển tải một phần của thất tình (= bảy
tình cảm con người, chứ không phải là bị tình phụ đâu: hỉ, nộ, ai, lạc, ái, ố,
dục). Vì thế, cao độ, tốc độ, cường độ của câu nói, trường độ (độ dài) và dấu
nhấn của một từ, có thể là điều mình cần phải ‘nghe’ cùng một lúc với các âm
thanh được phát ra, thậm chí nghe âm điệu là chính. Nếu không thì ta hiểu
sai, hoặc không hiểu gì cả. Đừng tưởng rằng khi ta nghe được từ ‘hate’ là ta
hiểu ngay: ghét!
Vì dụ nghe một cô gái nói với một cậu trai: I hate you! Câu
này không phải lúc nào cũng là ‘Em ghét anh'! Nói với một ngữ điệu nào đó thì
có thể hiểu là: Tôi căm thù anh; hay Thôi, để tôi yên; hay Anh
làm tôi bực mình; hoặc trái lại: Anh làm em cảm động quá; thậm chí: Em
yêu anh quá chừng chừng!
Và cách nhấn câu cũng thế. Ví dụ trong câu sau đây:
I didn’t say Paul stole my watch!
Nếu người nói nhấn mạnh các từ theo 7 cách khác nhau, mỗi cách nhấn
một từ ( I - didn’t - say - Paul - stole - my - watch ) thì nghĩa sẽ khác
nhau hoàn toàn:
I didn’t say Paul stole my watch! (Somebody else said that!)
I didn’t say Paul stole my watch! (No! I didn't act like
that)
I didn’t say Paul stole my watch! (I disclosed by
another way, but I didn't SAY) v.v
Khi học tiếng Việt, chúng ta nghe toàn bộ giai điệu, nên nghe (và
nói) đúng cao độ của một từ (đúng các dấu); thế nhưng khi một người nước ngoài
học tiếng Việt, chúng ta phải khổ công giải thích cho họ lên giọng, xuống
giọng, uốn giọng như thế nào để nói các dấu sắc, huyền, nặng, hỏi - ngã (do học
nghe bằng tai nên người Nam và người Trung đồng hóa ? và ~, trong khi
người Bắc phân biệt chúng rõ ràng). Vì thế, ngược lại, khi nghe tiếng Anh, cần
phải nghe toàn bộ âm điệu để nắm bắt những tình cảm bên dưới câu nói.
Nghe với cả giai điệu, mình sẽ hiểu (và sau này sẽ dùng) những câu
hay thành ngữ một cách chính xác như người bản ngữ, mà không cần phải dịch ra.
Ví dụ: các câu ngắn như: Oh my God! Look at this! Hoặc No way!
Hoặc You're joking/kidding! Với giọng điệu khác nhau, những câu nói
hằng ngày đó có thể được hiểu là một tiếng khen hay chê, thán phục hay thất
vọng, bằng lòng hay bất bình, chấp thuận hay từ chối!
Và từ đó, mình sẽ biết đối xử khi dùng tiếng Anh cho đúng nghĩa,
chứ không chỉ đúng văn phạm. Ví dụ, khi tiếp một nhân vật quan trọng đến
công ty bạn, bạn chuẩn bị nói một câu mời rất trân trọng và đúng nghi thức
(formal): Would you please take a seat? Thế nhưng bạn căng thẳng đến độ
nói theo một âm điệu nào đó khiến người kia bực mình với bạn (mà bạn không hề
biết), vì ngỡ rằng bạn diễu cợt người ta! Thế là hỏng cả một cuộc đàm phán. Thà
rằng bạn nói đơn sơ: Sit down! Với một giọng hòa nhã, thái độ tôn trọng,
cử chỉ lịch thiệp và nụ cười nồng hậu, thì không ai lầm bạn! Trái lại, nói câu
rất formal trên kia, với thái độ căng thẳng và giọng nói cộc lốc (vì sợ
nói sai!), thì tai hại hơn nhiều.
4. Nghe với những gì một từ bao hàm.
Ngôn ngữ dùng để truyền tin, nhưng đồng thời cũng truyền cảm. Vì
thế, mỗi danh từ vừa chỉ định một cái gì cụ thể (denotation), vừa kèm theo một
tình cảm (connotation). Các từ this gentleman, this man, this guy, this
rascal đều có một denotation như nhau là một người nam nào đó, nhưng
connotation thì hoàn toàn khác; cũng như đối với một người nữ nào đó ta có thể
dùng: a lady, a woman, a girl, a whore. Cùng một từ như communism
chẳng hạn. Đối với một đảng viên đảng Cộng Sản hay một cảm tình viên, thì từ ấy
gợi lên bao nhiêu điều dịu dàng cao đẹp, còn đối với người chống cộng, thì từ
ấy gợi lên bao nhiêu điều xấu xa, độc ác! Trong khi denotation của nó chỉ là
một triết thuyết như trăm ngàn thuyết thuyết khác, mà dù thích dù không,
người ta cũng phải dùng để chỉ định triết thuyết do Karl Marx đề ra! Từ
đó, câu nói 'You're a communist!' có thể là một lời khen nồng ấm hoặc là
một lời chỉ trích thậm tệ, tùy theo connotation của nó.
Khi học tiếng Anh, muốn nâng cao vốn từ vựng thì ta cố học nhiều từ
đồng nghĩa (synonyms). Thế nhưng, không bao giờ có synonyms đích thực cả: chỉ
tương đương trong denotation chứ connotation hoàn toàn khác (và cũng vì thế mà
không bao giờ có hai từ hoàn toàn có nghĩa giống nhau ở hai ngôn ngữ khác nhau:
father/mother không hoàn toàn là cha/mẹ - và daddy/mummy không hoàn toàn là
ba/má; vì tình cảm đính kèm với các từ ấy khác hẳn giữa người Việt và người
Anh). "Nghe" tiếng Anh, chính là biết nghe những connotations trong
các thuật ngữ mình nghe.
Cho đến nay, tôi chỉ đề nghị các bạn nghe tin tức. Nhưng đó là giai
đoạn nghe để quen với các âm. Trong giai đoạn ‘nghe’ tiếng Anh này, phải bớt
giờ nghe tin tức mà xem phóng sự hoặc các phim truyện. Trên thế giới, các
speakers của các chương trình tin tức buộc phải nói với thái độ neutral,
nghĩa là không được dùng từ kèm theo tình cảm, và không được xử lý âm điệu
để bộc lộ tình cảm của mình, vì thế họ nói rất dễ nghe, nhưng chỉ
nghe tin tức thôi thì ta bỏ sót một phần khá chủ yếu trong tiếng
Anh.
(Trái lại xướng ngôn viên Việt Nam
nhiều khi chưa làm chủ được tình cảm mình trong quá trình đọc một bản tin, và
người ta thấy ngay là xướng ngôn viên vui mừng hay bực tức, tán đồng hay bất
đồng, với nội dung bản tin mình đọc. Còn người viết bản tin thì dùng những từ
có connotation: ví dụ trước kia, khi nói đến một tổng thống Mỹ thì bao giờ cũng
là ‘tên Kennedy’ hoặc ‘tên tổng thống Kennedy’. Còn hiện nay thì ‘Ngài tổng
thống Bush’, mà ít khi nói một cách trung lập: Tổng Thống G. Bush. Trong khi
đó, hầu như không bao giờ nghe trong một bản tin: ‘Cố chủ tịch Hồ Chí Minh’, mà
lúc nào cũng là ‘Bác Hồ’. Thuật ngữ ‘Bác Hồ’ mặc nhiện tiềm ẩn một tình yêu
thương và kính trọng đến độ cụm từ ‘cố chủ tịch Hồ Chí Minh’, vốn là một cụm từ
neutral, lại trở thành một cụm từ ‘thất kính, xem thường’ đối với ‘Chủ tịch Hồ
Chí Minh’!)
5. Nghe bằng trái tim để cảm điều họ cảm.
Và cuối cùng, đối với các bạn muốn đi thật sâu vào tiếng Anh, thì
có thể phối hợp tất cả các kỹ năng để hiểu những điều tiềm tàng bên dưới ngôn
ngữ giao tiếp; và điều này hướng đến cách nghe văn học. Mọi ngôn ngữ đều gợi
lên một cái gì đó vượt lên trên từ ngữ. Vì thế, thi ca là một ngôn ngữ đặc
biệt. Người Việt nào, dù thích hay không thích, vẫn cảm được ngôn ngữ của thi
ca. Do đó, muốn nâng cao kỹ năng ‘nghe’ tiếng Anh của mình thì cần tập nghe
những bài thơ. Cho đến nay, khó tìm những bài thơ audio, nhưng không phải là
không có. Tập nghe đọc thơ, dần dần, chúng ta sẽ cảm được cái tinh túy của
tiếng Anh, từ đó ta cảm được vì sao cùng một tư tưởng mà diễn đạt cách
này thì 'hay' hơn cách kia. Bấy giờ ta mới có quyền nói: tôi đã ‘nghe’ được
tiếng Anh.
Ví dụ, khi muốn người ta cảm nhận tiếng gió mùa thu, thì Xuân Diệu
đã sử dụng âm ‘r’ trong bài “Đây Mùa Thu Tới”:
Những luồng run rẩy rung rinh lá
Tương tự như vậy Robert L. Stevenson viết trong The Wind
I saw you toss the kites on
high
And blow the birds about the
sky;
And all around I heard you
pass,
Like ladies’ skirts across the grass..
Tác giả đã làm cho ta cảm được làn gió hiu hiu với các âm ‘r’ và
‘s’ nối tiếp và quyện vào nhau trong câu cuối, kèm với hình ảnh độc đáo của
váy các mệnh phụ lướt qua trên cỏ (điều mà người Việt Nam hoàn
toàn không có kinh nghiệm, vì mọi nét yêu kiều đều gắn liền với tà áo dài).
Kết luận:
Tôi đã bắt đầu gợi ý nghe tiếng Anh để rồi đi đến vấn đề ‘nghe’
tiếng Anh. Tuy nhiên, tôi lặp lại, những gì tôi nói chỉ là lý thuyết,
và không có lý thuyết nào có thế làm cho bạn nghe được tiếng Anh. Cách duy
nhất ấy là bạn phải tự mình nghe và rút ra những phương pháp thích hợp với xu
hướng, kinh nghiệm và sở thích của mình.
Qua loạt bài này, tôi luôn đả phá cách nghe dựa trên viết và dịch.
Thế nhưng, những điều tôi cho là trở ngại, nhiều khi lại có ích cho bạn, vì
những thứ ấy không cản trở mà còn giúp bạn những cột móc để bám vào. Vâng. Nếu
các bạn thấy việc đọc script, hoặc học từ vựng, hoặc viết thành câu và tra từ
điển - như vẫn làm từ trước đến nay - giúp cho bạn nghe và hiểu nhanh
hơn thì cứ sử dụng phương pháp của mình. Tôi chỉ nhắc lại một điều này:
Tất cả những trợ giúp đó cũng giống như chiếc phao cho người tập
bơi. Khi tập bơi, nhiều người cần có một cái phao để bám vào cho dễ nổi,
từ đó bạo dạn xuống nước mà tập bơi. Và không ít người bơi giỏi đã khởi sự như
thế. Bạn cũng vậy, có thể những cách nghe từ trước đến giờ (nhìn script - học
từ - kiểm tra văn phạm) giúp bạn những cột chắc chắn để bám vào mà nghe. Vậy
thì xin nhớ rằng: Chiếc phao giúp cho bạn nổi, nhưng không giúp cho bạn biết
bơi. Đến một giai đoạn nào đó, chính chiếc phao lại cản trở bạn và không cho
bạn bơi thoải mái.
Hãy vứt cái phao sớm chừng nào hay chừng nấy, nếu không nó trở thành
một trở ngại cho bạn khi bạn muốn bơi nhanh và xa.
Hãy vứt những chữ viết khi nghe nói, nhanh chừng nào hay chừng
ấy, nếu không chúng sẽ cản trở bạn và bạn không bao giờ thực sự 'nghe' được
tiếng Anh!
mấy từ còn lại dùng lingoes (bôi
đen là nó hiện ra nghĩa, đúng là quà trời cho 
) )